Белорусы Москвы
Белорусы Москвы
Для кого этот сайт?
Для нас, белорусов, находящихся в Москве.
Новости
Главная > Новости проекта > Вялікі сын беларускага народа
 

Вялікі сын беларускага народа

177 гадоў таму нарадзіўся Кастусь Каліноўскі, імя і месца якога ў айчыннай гісторыі выклікае шматлікія спрэчкі.

Аднак нягледзячы на іх змест, дакладна можна сказаць, што Кастусь Каліноўскі зрабіўся сапраўдным сімвалам, да якога беларусы, быццам да гаючай крыніцы непахіснасці, звярталіся ў самыя складаныя моманты нашай гісторыі. І будуць звяртацца, пакуль будзе існаваць пагроза нашаму народу і нашай Радзіме, у імя якіх Каліноўскі свядома пайшоў на шыбеніцу, каб зрабіцца неўміручым вобразам самаахвярнасці і патрыятызму.

Кастусь Каліноўскі нарадзіўся 2 лютага 1838 гады ў вёсцы Мастаўляны, размешчанай на тэрыторыі сучаснай Польшчы, побач з сучаснай польска-беларускай дзяржаўнай мяжой, у сям'і дваранскага фабрыканта Сямёна Каліноўскага і Веранікі з Рыбінских.

Калі Каліноўскаму было ўсяго пяць гадоў, пры родах дванаццатага дзіцяці памерла яго маці. Бацька, маючы вялікае сямейства, жаніўся ў другі раз і пераехаў у набыты ім маёнтак Якушовка, побач са Свіслаччу. Сюды ж была перавезена фабрыка па вырабу льняных вырабаў, на якой яшчэ да адмены прыгоннага права працавалі вольнанаёмныя.

З ранняга дзяцінства Кастусь бачыў цяжкасці сялянскага жыцця, рос у асяроддзі мясцовых сельскіх жыхароў, з дзецьмі якіх праводзіў свае раннія гады, засвойваючы такім чынам іх мова і культуру.

У 1847 году Каліноўскі пачаў вучыцца ў Свіслацкай гімназіі, неўзабаве ператворанай у рэальнае вучылішча, навучанне ў якім ён скончыў у 1852-м. Пасля гэтага Кастусь некалькі гадоў пражыў у маёнтку бацькі, спрабуючы асвоіць кіраванне ім. У 1855 году ён адпраўляецца да старэйшага брата Віктару ў Маскву.

Віктар Каліноўскі быў студэнтам медыцынскага ўніверсітэта і актыўна займаўся падпольнай рэвалюцыйнай дзейнасцю, у вольны час таксама вывучаючы мінулае Вялікага Княства Літоўскага і збіраючы бібліятэку з кнігамі па гісторыі Беларусі.

Улетку 1856 гады браты Каліноўскія пераязджаюць у Пецярбург, дзе Кастусь паступае на юрыдычны факультэт універсітэта, які рыхтаваў “людзей, здольных да службы гаспадарчай і адміністрацыйнай”. Тут ён вывучае не толькі юрыдычныя навукі, але і рускую і ўсеагульную гісторыю, палітычную эканомію, статыстыку, логіку, псіхалогію, “сістэму жывёльнага царства”, батаніку, сельскую гаспадарку, тэхналогію, архітэктуру, рускую і французскую мовы.

Падчас вучобы ён становіцца актыўным удзельнікам студэнцкага таварыства “Огул” з ліку выхадцаў з Польшчы, Літвы, Беларусі і Украіны. Нават з’яўляецца яго бібліятэкарам-кіраўніком. Тут ён знаёміцца з шэрагам будучых паўстанцаў 1863-га года: Эдмундам Вярыгам, Вітальдам Гажычам, Ігнаціем Здановічам, які называў Каліноўскага сваім “пецярбургскім таварышчам”, Феліксам Зянковічам, Яўстафіем Чарноўскім, Эмануэлем Юндзілам і Іосіфам Ямантам.

Акрамя таго сярод сяброў Каліноўскага па ўніверсітэце значацца прозвішчы будучых кіраўнікоў варшаўскага нацыянальнага ўрада Стэфана Баброўскага, які вучыўся ва ўніверсітэце ў 1856-1859 гг. і Оскара Авэйдэ (1854-1858). Да таго ж Кастусь Каліноўскі падтрымліваў сяброўскія адносіны з вядомымі ўдзельнікамі расійскай арганізацыі “Зямля і Воля” М.І. Уціным і Л.Ф. Панцялеевым, якія вучыліся ў Пецярбургскім універсітэце ў 1858-1861 гг. Каліноўскі нават быў знаёмы з бацькам Фелікса Дзяржынскага Эдмундам. Дзякуючы брату Віктару, Кастусь далучаецца да рэвалюцыйнай арганізацыі Серакоўскага-Дамброўскага, якая падтрымлівае цесныя сувязі з расійскімі сацыял-дэмакратамі, сумесна з імі рыхтуе рэвалюцыю супраць царызму.

Сам Віктар Каліноўскі па заданню Віленскай археалагічнай камісіі працуе над старажытнымі рукапісамі ў Публічнай бібліятэцы. У адным з лістоў да Адама Кіркора ў верасні 1857 года ён паведамляў, што знайшоў рукапіс апісання межаў паміж Польшчай і Вялікім Княствам Літоўскім, напісаны “гаворкай крывіцкай (беларускай)”.

У 1859 годзе Віктар пазнаёміўся з гісторыкам М.І. Кастамаравым, праз якога браты Каліноўскія маглі пазнаёміцца і з Тарасам Шаўчэнкам.

Кастусь Каліноўскі ў гэты час падпрацоўвае рэпетытарствам, але грошай не хапае і ў выніку ён разам з братам жыве ў нястачы. З-за цяжкага матэрыяльнага становішча некалькі разоў звяртаецца да рэктара ўніверсітэта за грашовай дапамогай. У кастрычніку 1859 года ў Каліноўскага пачаўся прыступ цяжкай нервовай хваробы.

Пасля заканчэння ўніверсітэта ў 1860 году са ступенню кандыдата права, Каліноўскі вяртаецца на Радзіму, у Беларусь, дзе бярэцца за стварэнне разам са сваімі паплечнікамі Урублеўскім, Мілеўскім, Рагінскім, Сангіным, Казлоўскім Гродзенскай рэвалюцыйнай арганізацыі, пачынае выдаваць першае ў Беларусі перыядычнае выданне на беларускай мове – "Мужыцкую праўду".

Газета, напісаная ў форме баявога лістка, тлумачыць рабаўніцкі характар аграрнай рэформы 1861-га года. Каліноўскі ў якасці яе рэдактара спрабаваў знайсці найбольш балючыя кропкі царскага рэжыму ў Беларусі і Літве, каб любымі спосабамі падштурхнуць сялянскія масы на барацьбу. Амаль год ён здзяйсняе “хаджэнне ў народ”, вывучае ўнутраную атмасферу беларускай вёскі і разумее, што галоўным ворагам сяляне лічаць усё ж не “цара-бацюшку”, а абшарнікаў. У гэтым Кастусь бачыў велізарную праблему хуткага паўстання.

У той жа час увосень 1861 году Каліноўскі ўвайшоў у віленскі Камітэт Руху, які рыхтаваў паўстанне ў Літве і Беларусі. З кастрычніка 1862 года Каліноўскі становіцца старшынёй Камітэта, названага Літоўскім правінцыйным камітэтам, дзе ўзначальвае мясцовых “чырвоных”.

Акрамя “Мужыцкай праўды” на беларускай мове, у студзені 1863 гады Каліноўскі падрыхтаваў першы нумар газеты “Сцяг волі” на польскай, дзе выступаў супраць сваіх палітычных супернікаў – “белых” з ліку буйных абшарнікаў і ўмераных. У ідэалагічных спрэчках з “белымі” Каліноўскі адстойваў права літоўскага, беларускага і ўкраінскага народаў на самастойнасць. І ў мэтах абароны іх інтарэсаў імкнуўся дыстанцавацца ад варшаўскага Цэнтральнага камітэта, які, нягледзячы на прызнанне за ім кіраўнічай ролі ў руху, лічыў недастаткова дэмакратычным па складзе і памкненням.

На гэтым фоне ў Польшчы 23 студзеня 1863 гады пачынаецца паўстанне, справакаванае рыхтуемым царскімі ўладамі наборам у расійскае войска, куды павінны былі патрапіць каля 12 тысяч чалавек, што ўдзельнічалі ў “маніфестацыйным руху” на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай.

Выступ палякаў стаў поўнай нечаканасцю для рэвалюцыйных арганізацый Літвы і Беларусі. Пазней у сваіх сведчаннях Каліноўскі адзначаў, што Каралеўства Польскае “сваім паўстаннем не пашанавала інтарэсаў Літвы”, зусім да яго непадрыхтаванай. Разумеючы неабходнасць адзінага фронту супраць царызму, 1 лютага Каліноўскі абвяшчае Літоўскі камітэт Часавым правінцыйным урадам Літвы і Беларусі і заклікае да ўсеагульнага паўстання, якое першапачаткова рыхтавалася на вясну 1863 гады, калі да яго павінны былі падрыхтавацца і прадстаўнікі расійскай арганізацыі “Зямля і воля”.

Тым часам пад пагрозай раскрыцця ўсёй рэвалюцыйнай арганізацыі “чырвоных” у Беларусі і Літве пераварот здзяйсняюць “белыя”, якія баяліся перарастання паўстання за аднаўленне Рэчы Паспалітай у сацыяльную рэвалюцыю супраць абшарнікаў і царызму ў маштабах Расійскай імперыі. На чале іх стаў Якуб Гейштор, які абвясціў роспуск Камітэта на чале з Каліноўскім і стварэнне Выканаўчага аддзела Літвы.

У сувязі з пераваротам Кастусь Каліноўскі піша ліст, у якім здымае з сябе і сваіх паплечнікаў адказнасць за лёс паўстання, перакладае яе на “белых”. Але ў той жа час не пакідае шэрагаў рэвалюцыйнай арганізацыі і ў канцы сакавіка 1863 гады на пасадзе камісара ўзначальвае Гарадзенскае ваяводства.

“Белыя”, натхнёныя прыкладам Севастопальскай вайны 1853-1856 гг., чакалі дапамогі ад еўрапейскіх краін, у прыватнасці ад імператара Францыі Напалеона ІІІ і таму дзейнічалі пасіўна. Іх дзейнасць зусім звялася на нішто пасля прыезду ў Вільню Міхаіла Мураўёва, прызначанага начальнікам Паўночна-Заходняга краю, які развярнуў шырокія рэпрэсіі супраць паўстанцаў і спачуваючых ім.

У той жа час Каліноўскі на чале Гродзенскага ваяводства праводзіў актыўную дзейнасць, наведваў паўстанцкія атрады, выдаваў інструкцыі, выбудоўваў наноў падпольную арганізацыю. Нават спрабаваў дапамагчы сваім таварышам па “Зямлі і Волі”, якім быў адпраўлены друкарскі станок, перахоплены мураўёўскімі жандарамі.

Важную задачу Каліноўскі бачыў у асвеце простага народа, для якога планавалася стварэнне школ на роднай мове. Будучыню Беларусі і Літвы ён бачыў у стварэнні незалежнай дзяржавы, у федэратыўных адносінах з Польшчай. У той жа час у хаўрусе з дэмакратычнай Расіяй.

У чэрвені 1863 гады Каліноўскі вярнуўся ў Вільню, каб узначаліць Выканаўчы камітэт Літвы, названы цяпер урадам, а таксама атрымаць пасаду камісара Варшаўскага ўрада ў Вільні. Сам Каліноўскі стаў называцца "дыктатарам паўстання", накіраваўшы ўсе свае сілы на яго радыкалізацыю і пашырэння падпольнай арганізацыі за кошт прыхільнікаў сацыяльнай справядлівасці.

Разам са сваім сябрам Малахоўскім ён стаяў ля вытокаў паўстанцкай жандармерыі, так званых “кінжальшчыкаў”. Аднак, нягледзячы на радыкальныя рашэнні, да восені 1863 гады паўстанне ў Беларусі і Літве пацярпела паражэнне.

Але Каліноўскага гэта не зламала, і ён адмовіўся ад эміграцыі, падобна іншым паўстанцам. Застаючыся ў Вільні, дзякуючы канспірацыйнаму майстэрству, ён снедаў і вячэраў у перапоўненых царскімі афіцэрамі і паліцыянтамі рэстаранах, не баючыся быць пазнаным, нягледзячы на тое, што яго шукалі па ўсім краі.

Каліноўскі рыхтаваў падняць паўстанне з новай сілай увесну 1864-га, гэтым разам заяўляючы: "Паўстанне павінна быць чыста народным - шляхта, якая за намі не пойдзе, хай гіне - тады сялянская сякера не павінна спыняцца над калыскай шляхецкага дзіцяці!”. У інтарэсах простага народа Каліноўскі выступаў за дэмакратычны лад, пры якім бы сяляне самі кіравалі сабой.

Але Каліноўскаму здрадзіў яго сябар Вітаўт Парафіяновіч, які раскрыў месца знаходжання Кастуся ў Вільні, дзе той і быў схоплены 9 лютага 1864 гады. На адной і той жа старонцы следчай справы, выдаючы Каліноўскага, Парафіяновіч увекавечвае яго імя, паведамляючы адзін з пароляў паўстання: "-Каго любіш? - Люблю Беларусь! - Так узаемна".

Знаходзячыся ў турме, Каліноўскі праз Ядвігу Макжыцкую перадае “Лісты з-пад шыбеніцы”, у якіх звяртаецца з заклікам да беларускага народа, пакідаючы яму святую місію змагацца за сваю волю і родную зямлю. А таксама адпраўляе верш на беларускай мове да сваёй нарачонай - Марысі Ямант.

Адначасова Кастусь піша на імя расійскага ўрада “Тлумачальную запіску”, у якой тлумачыць, што далучыўся да паўстання для абароны простага народа, а таксама заявіў: “Я не праціўнік шчасця народнага, не праціўнік і Расіі, калі яна дабра нам жадае, але праціўніх тых бедстваў, якія замахваюцца на край наш няшчасны”.

Ранкам 22 сакавіка 1864 года 26-гадовы Кастусь Каліноўскі быў павешаны царскімі ўладамі на Лукішскай плошчы ў Вільні. А яго вобраз стаў несмяротным сімвалам змагара за правы беларускага народа.

Васіль Герасімчык, гісторык

20.03.2015
версия для печати
<< Вернуться Назад
Архив - новости проекта
03.12.2021
28.10.2021
20.04.2021
19.04.2021
16.03.2021
16.10.2020
04.10.2020
28.04.2020
26.11.2019
22.11.2019
09.09.2019
23.06.2019
06.06.2019
01.05.2019
17.04.2019
11.04.2019
01.04.2019
22.03.2019
25.02.2019
23.12.2018
10.12.2018
31.10.2018
27.09.2018
24.09.2018
03.07.2018
11.06.2018
26.05.2018
25.01.2018
25.12.2017
01.11.2017
26.10.2017
18.10.2017
08.10.2017
21.06.2017
17.05.2017
04.05.2017
01.04.2017
31.03.2017
02.01.2017
28.12.2016
15.12.2016
08.12.2016
21.11.2016
20.11.2016
10.11.2016
04.11.2016
28/09/2016
04.07.2016
12.06.2016
20.03.2016
15.03.2016
21.12.2015
25.11.2015
15.11.2015
14.11.2015
27.10.2015
14.10.2015
13.10.2015
18.09.2015
18.09.2015
05.09.2015
04.09.2015
20.08.2015
13.08.2015
12/08/2015
22.07.2015
26.05.2015
07.05.2015
04.05.5015
14.04.2015
20.03.2015
06.03.2015
03.03.2015
23.02.2015
25.01.2015
13.01.2015
13.12.2014
10.12.2014
09.12.2014
05.12.2014
02.11.2014
28.11.2014
23.09.2014
08.0902014
03.09.2014
02.09.2014
04/07/2014
24.06.2014
19.06.2014
15.06.2014
01.06.2014
27.05.2014
22.04.2014
10.04.2014
01.04.2014
18.03.2014
05.03.2014
15.02.2014
12.01.2014
12.01.2014
24.12.2013
20.12.2013
19.12.2013
16.12.2013
13.12.2013
05.12.2013
29.11.2013
16.11.2013
14.11.2013
13.11.2013
11.11.2013
01.11.2013
18.10.2013
12.10.2013
29/09/2013
15.09.2013
08.07.2013
01.07.2013
12.06.2013
05.06.2013
28.05.2013
26.05.2013
21.05.2013
29.04.2013
17.04.2013
02.04.2013
29.03.2013
23.03.2013
19.03.2013
19.03.2013
19.03.2013
14.03.2013
11.03.3013
18.02.2013
07.02.2013
30.01.2013
27.01.2013
17.01.2013
14.01.2012
13.01.2013
19.12.2012
11.12.2012
26.11.2012
14.11.2012
09.11.2012
30/10/2012
24.10.2012
24.10.2012
24.10.2012
23.10.2012
15.10.2012
01.10.2012
24.09.2012
24.09.2012
20.09.2012
12.09.2012
15082012
27.07.2012
10.07.2012
07.07.2012
01.07.2012
27.06.2012
26.04.2012
26.04.2012
13.04.2012
10.04.2012
21.03/2012
20.03.2012
11.03.2012
15.02.2012
09.02.2012
08.02.2012
30.01.2012
24.01.2012
18.01.2012
12.01.2012
12.12.2011
01.12.2011
02.11.2011
28.10.2011
05.10.2011
29.09.2011
21.09.2011
08.09.2011
05.09.2011
31.08.2011
31.08.2011
27.07.2011
18.06.2011
09.06.2011
07.06.2011
18.05.2011
28.04.2011
27.04.2011
19.04.2011
12.04.2011
10.04.2011
05.04.2011
04.04.2011
13.03.2011
11.03.2011
03.03.2011
17.02.2011
16.02.2011
20.12.2010
01.12.2010
26.11.2010
20.11.2010
19.11.2010
16.11.2010
12.11.10
11.11.2010
05.11.2010
01.11.2010
29.10.2010
25.10.2010
12.10.2010
17.09.2010
14.09.2010
14.09.2010
14.09.2010
03.09.2010
03.09.2010
24.08.2010
24.08.2010
23.08.2010
17.08.2010
26.07.2010
09.07.2010
19.06.2010
18.06.2010
10.06.2010
31.05.2010
11.05.2010
29.03.2010
29.03.2010
27.03.2010
19.03.2010
17.03.2010
02.03.2010
09.02.2010
29.01.2010
14.01.2010
23.11.2009
06.11.2009
02.10.2009
04.09.2009
02.09.2009
29.08.2009
27.08.2009
06.08.2009
03.08.2009
24.07.2009
06.07.2009
23.06.2009
05.06.2009
30.05.2009
28.05.09
28.05.2009
28.05.2009
14.05.2009
03.05.2009
24.04.2009
17.04.2009
17.04.2009
07.04.2009
03.04.2009
21.01.2009
26.12.2008
17.10.2008
14.10.2008
11.09.2008
09.09.2008
01.07.2008
23.06.2008
21.05.2008
18.04.2008
25.03.2008
18.02.2008
10.02.2008
26.12.2007
19.12.2007
13.12.2007
03.12.2007
14.11.2007
23.10.2007
15.10.2007
03.10.2007
27.09.2007
24.09.2007
13.09.2007
13.07.2007
07.05.2007
26.04.2007
09.04.2007
03.04.2007
24.02.2007
23.01.2007
19.01.2007
07.01.2007
10.12.2006
29.11.2006
01.10.2006
>> Весь архив