Белорусы Москвы
Белорусы Москвы
Для кого этот сайт?
Для нас, белорусов, находящихся в Москве.
Новости
Главная > Новости проекта > Валерыя Кустава – Любоў Турбіна
 

Валерыя Кустава – Любоў Турбіна

Валярына Кустава:

Упершыню мы сустрэліся са спадарыняй Любоўю на вечарыне памяці Рыгора Барадуліна ў Доме На¬цыянальнасцяў у Маскве, якую зладзілі беларусы і апантаныя беларушчынай масквічы. У часе імпрэзы спадарыня Люба чытала свае пераклады невядомых дагэтуль барадулінаўскіх вершаў з уласнага архіва, а таксама знаёміла аўдыторыю з часопісам «Літара¬турная вучоба», №1, за гэты год, дзе названыя пераклады і былі надрукаваныя. Пазней мы сустрэліся з ёй у рэстарацыі маскоўскага Дома Літаратара, каб пагутарыць і пра Барадуліна, і пра цікавасць Масквы да беларускай літаратуры, і пра паэтычны лёс самой паэткі Турбіной, які здзяйсняўся між Мінскам і Масквою.

Апошняя кніга аўтаркі, што надоечы была прэзентаваная ў беларускай сталіцы, так і называецца «Поезд “Минск — Москва” = Цягнік “Мінск — Масква”».

Валярына Кустава: У Вас цікавы шлях. Вы нарадзіліся ў Ашхабадзе, жылі ў Маскве, а як тра¬пілі ў Мінск?

Любоў Турбіна: Давядзецца раскрыць свой узрост, але… Ашха-бад – гэта час эвакуацыі для мяне.

В.К.: Але ж Вы ведаеце, што цудоўна выглядаеце…

Л.Т. Дзякуй. Пасля эвакуацыі вярнулася ў Маскву з бацькамі. У 1945 годзе бацьку, вучонага-генетыка, запрасілі на працу ў Ле-нінградскі ўніверсітэт за¬гадчыкам кафедры. Такім чынам мне давялося пра¬жыць у пасляваенным Ленінградзе цэлых дзесяць гадоў, да майго чацвёртага класа, да той пары, калі бацька ў 1955 не быў абраны акадэмікам Беларускай акадэміі навук. І таму ў 1956 годзе нас чакаў канчатковы пераезд у Мінск. Маё першае ўражанне было ад возера Нарач і таго, што там адбылося… Гэта быў такі адпачынак для сем’яў універсітэцкіх парфесароў. База адпачынку. Мне было 13 гадоў, я была камсамолкай. Мы прыехалі на возера на татавай службовай машыне «Победа». Насустрач бягуць дзеткі белавалосыя, кідаюцца да машыны і крычаць: «Паны прыехалі!» Я адчула тады няёмкасць. Да таго, як звязацца з літаратурай, я любіла тэатр – і наведваць, і нават сама крыху пісала. У Ленінградзе мы з бацькамі шмат бывалі ў тэатрах, у мяне назбіралася цэлая бібліятэка праграмак, я ведала змест розных спектакляў. І акурат сюжэт оперы «Фаўст» у нейкім хляве, на Нарачы, кіруючы дачнай і мясцовай дзятвой, я і вырашыла паставіць…

В.К.: Ініцыявалі інсцэніроўку… у 13 гадоў?

Л.Т.: Так, я падбіла іх паставіць. Яшчэ і бацькоў паклікалі. Чамусьці мяне ніхто, хто б спачатку прачытаў першакрыніцу, не «асёк». Бо я збольшага імправізавала…

В.К.: А штосьці яшчэ запомнілася з таго часу?

Л.Т.: Так, там, пры Нарачы, мясцовыя людзі расказвалі шмат цікавых баек. У Ленінградзе быў Эрмітаж, былі музеі, і ўсе гэтыя казкі – у раскопках – недзе далёка. А тут – яны былі побач, жывыя. Памятаю, была байка пра дзвюх сясцёр, якія жылі разам, заўжды хадзілі разам і былі чужаніцамі. І пасля разам хадзілі іх духі – і ніхто іх не бачыў, з аднаго боку, а з іншага – усе баяліся. Хутар, дзе яны па чутках жылі, меў назву «Хутар дзікіх баб», не кепска? І я ў Беларусь «ужывалася» праз гэтыя фантазіі. Былі і гісторыі пра Чараўніка, шмат чаго. І неяк усе гэтыя міфы ў мяне арганічна паядналіся з уяўленнямі пра Беларусь. Памятаю, і ў лесе, паводле паданняў, жылі дзікія бабы, таму туды нам, шасцікласнікам, трэба было хадзіць вельмі асцярожна.

В.К.: Пачала чытаць Вашую кнігу «Агні на вадзе», эсэ, вершы – і там таксама шмат гісторый, аповедаў пра незвычайныя мясціны, і перадусім – месцы Менска. Якія самыя любімыя, незвычайныя ці лёсавызначальныя гісторыі звязаныя з канкрэтнымі менскімі лакацыямі?

Л.Т.: У першую частку кнігі перадусім увайшлі асабістыя гісторыі. Але калі казаць менавіта пра месцы Мінска – то гэта Палац прафсаюзаў, частка гісторый (да 1999 г.), гэта я ў «Першацвеце» вяла рубрыку «Хронікі нашага горада» – і яны былі звязаныя акурат з цікавымі месцамі.

В.К.: А былі гісторыі пра вулачкі, кавярні, масты, дзе першы раз у каханні прызналіся, прапанову зрабілі…

Л.Т.: Сквер у цэнтры Мінска (дзе лебедзі) – мяне ўпершыню тата туды прывёў (мы яшчэ тады не пераехалі ў Мінск, а жылі ў гасцініцы «Беларусь», побач са стадыёнам). «Гэта Мінск – тут мы будзем жыць!» – сказаў тата. Так і захавалася для мяне гэтае месца сэрцам горада. А памятаю, у беларускім Купалаўскім тэатры ўстаўлялі тады вітражы. І мы шмат каляровага шкла знаходзілі – гэта для тагачасных дзяцей было скарбам.

В.К.: Так, для сакрэцікаў у зямлі. Вы рабілі такія?

Л.Т.: Так, яны і былі скрабы – і чырвоныя, і жоўтыя. І, вярнуўшыся ў Ленінград, я кажу сястры: «Наташа, усё, едзем туды! Тут такога няма!.. Такія скарбы!..»

В.К.: Так-так, Ашхабад-Масква-Мінск-Ленінград… пасля зноў Мінск. А што сталася той прычынай, па якой вы зноў пераехалі з Мінска ў Маскву, ужо дарослая?

Л.Т.: Калі ў мяне толькі нарадзілася дачка, гэта ўжо 1970 год, мой тата сказаў: «Хачу ў Расію!» Ён адчуў, што скончыўся той час, калі рускіх паўсюль запрашалі, каб ствараць. Ён заснаваў беларускі Інстытут генетыкі і цыталогіі НАН і быў першым яго дырэктарам. Ён адчуў узрастанне нацыяналістычных настрояў і хацеў вярнуцца, як кажуць, бліжэй да каранёў. Да таго ж у Разані была яго маці хворая. А мая мама, Таццяна Уладзіміраўна Залеская, была са Смаленска сама. І мне не хацелася нікуды з Беларусі, з Мінска ад’яджаць. Але бацька адчуў, што ён будзе мець больш магчымасцяў у Маскве. І, дарэчы, ён вывучыў ангельскую – і нават чытаў у Лондане лекцыі.

В.К.: Ён не трымаўся за месца, выглядае на тое, – ён трымаўся за ідэю…

Л.Т.: Так. У Маскве ён стаў дырэктарам інстытута біятэхналогій. Займаўся ГМА (генетычна мадыфікаванымі арганізмамі).

В.К.: А Вы не такая?

Л.Т.: Лічылася, што падобная да яго. Ён вучыўся ў мастацкім, а пасля – у Варонежскім сельскагаспадарчым інстытуце. А там, у Варонежы, быў літкансультантам Восіп Мандэльштам. І тата пісаў – не вершы – а адразу паэмы. І калі я пачала пісаць вершы, яшчэ у школцы, то тата мне казаў: мяне сам Мандэльштам хваліў, а я не пайшоў у паэты. Паэты сярэднія не патрэбныя. Ідзі – толькі калі лічыш, што станеш выбітнай. Ёсць у гэтым правільная патрабавальнасць да сябе. Атрымалася, я ўвасобіла тую ягасная дачка.

В.К.: Таксама я ведаю, што на Вашы тэксты пісалі песні беларускія кампазітары…

Л.Т.: Так, у свой час я працавала ў Акадэміі музыкі ў Мінску, дзе выкладала караценькі курс-факультатыў пад назвай «Паэтыка для кампазітараў». І тады маімі студэнтамі былі Дзіма Яўтуховіч (ён напісаў песню на мой тэкст – «Аранжавыя папугайчыкі»), Грушэўскі з Баранавічаў, Саша Літвіноўскі, Ядвіга Паплаўская (лічылася, але не наведвала).

В.К.: Ёсць версія, што Барадулін не атрымаў Нобелеўскую прэмію, бо ён касмічны паэт, але гэты космас – выключна беларускі, задужа нацыянальны, яго вобразы цяжка перакладаць на любыя іншыя мовы… Як Вы шукалі адпаведнікі, што Вы рабілі, перакладаючы Барадуліна?

Л.Т.: Неяк я перакладала яго вершы, што былі напісаныя пасля вяртання з Балгарыі, і там быў верш «Падарожжа ў балгарскую восень». Дык гэты верш быў – як выгляд з акна. Хутчэй вонкавае, чым унутранае. «На Планеце, на якім плячы, мы трымцім…» Гэта такая барадулінская славескай эквілібрыстыка. А я свае вершы пішу хутчэй «на гук». І таму я так і перакладаю, асэнсоўваю, больш гукамі…

В.К.: Вы нібыта кладзеце на мелодыю верш пры перакладзе, ноты тыя самыя, толькі словы мяняеце… Так атрымліваецца?

Л.Т.: Менавіта. Мелодыя гучання ў маіх тэкстах важней за метафарычнасць. Ёсць асобна – паэзія думкі. У маёй кнізе, што выйшла ў Піцеры «Уплывающий катер» – напрыканцы там пераклады Багдановіча, Стральцова і Някляева. Да Някляева я была неабыякавая. Калі гутарылі з Барадуліным пра яго, дык той заўжды казаў, што Някляеў такі прыгожы, так франт, што такога нам у Беларусі так не хапала. І яшчэ шматлікія сябры літаратара так казалі.

В.К.: Вы па пашпарце руская. А якая Ваша літаратурная нацыянальнасць?

Л.Т.: Так, мяркую, што літаратурная нацыянальнасць адпавядае мове, на якой пішаш. Атрымліваецца – рускамоўная. Увогуле мне здаецца, што вельмі важна, каб перакладчык дыхаў тым самым паветрам і жыў у той самай рэчаіснасці, у якой жылі паэты (Бурсаў, Дракахруст, Браніслаў Спрынчан). Вядомы ленінградскі паэт і перакладчык Анатоль Найман (з якім камунікавала Ахматава, і Рэйн, і Бродскі) выпусціў кнігу, дзе піша, што першы пераклад, які яму замовілі ў выдавецтве – быў нікому невядомы Гаўрусёў. А я ведала Сцяпана Гаўрусёва, «Рамонкавы хлопчык». Ён быў вельмі сціплы і добры паэт. Для мяне гэта вельмі дзіўна казаць пра паэзію, якую ты перакладаеш, і пра яе аўтара «нікому невядомы»… Так не робіцца. Мо пачытай яго біяграфію, паглядзі фотаздымак, наблізься да яго неяк унутрана, паспрабуй зразумець. Але канкрэтна гэтай сваёй фразай у кнізе ўспамінаў ён мяне асабіста вельмі пакрыўдзіў.

В.К.: Для Вас крыўда за беларускую літаратуру – асабістая крыўда?

Л.Т.: Так. Да таго ж я ведала Гаўрусёва – ён вельмі натуральны паэт, непрабіўны. У яго не было тых якасцяў, як у Барадуліна – з аднаго боку наіграная простасць, а з іншага – кепска схаваная зацікаўленасць. Ён нібыта быў беспартыйны, але выбудоўваў каменьчыкі, куды ісці, гэта такі інстынкт захавання паэта. Ён жа перакладаў, бывала, па некалькі кніг іншамоўных аўтараў (Амар Хаям, Роберт Бёрнс). Вось Галя Дубянецкая над кожным радочкам «корпаецца», у яе кожнае слоўца, як каменьчык, укладзена. Ён хутчэй рабіў пераасэнсаванні. Але і ў гэтым ёсць свая праўда. Часам ты бярэшся за пераклады, якія дазваляюць табе сказаць тое, што табе свой уласны досвед не дае сказаць. Мой сябар, выдатны ленінградскі паэт-перакладчык, а таксама вельмі яркі празаік Ігар Куберскі ў рамане «Егіпет-68» піша пра тое, што як бы мы ні імкнуліся перакласці вершы адэкватна, гэта практычна немагчыма – знікае шматслойнасць паэтычнага тэксту. А Куберскаму належаць найлепшыя з мне вядомых перакладаў вершаў ангельскага класіка Томаса Гардзі!

В.К.: Падзел: беларускамоўныя і рускамоўныя літаратары – гэта трагедыя ці адметнасць?

Л.Т.: Для мяне гэта зусім не трагедыя, бо калі ўзяць тых, з кім я вучылася ў літаратурным інстытуце, то, магу сказаць, мой літаратурны лёс склаўся максімальна паспяхова ў Беларусі, наколькі ён мог скласціся ў тыя гады. Хто застаўся ў Маскве і пісаў па-руску – у іх часта не атрымлівалася выйсці на ўзровень нават адной, другой кнігі. Не тое, што трэцяй. А акурат беларуская літаратура давала такую магчымасць. І за кошт унікальнасці – у тым ліку.

В.К.: А якое Вашае стаўленне да беларускіх літаратараў, што пішуць па-руску, і ўвогуле да такой фармулёўкі?

Л.Т.: Калі для іх гэта натуральна, то чаму не? Акурат пры мне многія пераходзілі з рускай на беларускую. Напрыклад, Някляеў пачынаў па-руску.

В.К.: Так, але потым ён забраў рукапіс сваёй рускамоўнай кнігі з выдавецтва. І першая ўсё ж выйшла па-беларуску.

Л.Т.: Але гэта ж не тое, што ён прынёс – і адразу забраў. Ён павучыўся ў Літаратурным інстытуце і зразумеў, што будзе каштоўны, пішучы па-свойму. Самае парадаксальнае, што тут, у Маскве, я адчуваю сябе больш беларускай, чым знаходзячыся ў Мінску. Бо тут я нешта значу, тут склаліся свае стасункі, многія ведаюць адно аднаго са студэнцкіх часоў. Я вось сябравала з адной паэтэсай… І неяк была мая творчая вечарына, дзе выступалі пісьменнікі розных кірункаў. Скажам так, лібералы і патрыёты. І раптам пасля ўсяго яна страшэнна фыркае: «Не падыходзь да мяне, бо я зараз як завішчу!» Былі раней такія размовы сяброўскія, сямейныя. Я сядзела, расслаблялася, не звяртала ўвагу на тое, што хто шаптаў. Я выбіраю па якасці творчасці, а не па саюзах сяброў і калег. І тое самае – з беларускімі саюзамі.

…Ведаеце, калі я прыехала на першы Стральцоўскі фестываль «Вершы на асфальце» некалькі гадоў таму, у Мінск, мяне запрасілі як перакладчыцу на рускую Стральцова, то пасля майго выступу падышоў да мяне Бураўкін, падарыў сваю кнігу і сказаў: «Гэта ж наша Люба, наш прадстаўнік у Маскве!» І вось гэтая «наша Люба» мне і цяпер – да слёз. Я і цяпер, ведаеце, з пэўнай крыўдай адчуваю, што маю работу тут не цэняць, тут, у Маскве, амаль дзесяцігадовую работу ў Інстытуце сусветнай літаратуры народаў Расіі і СНД, дзе я займаюся беларускай літаратурай, выступаю на канферэнцыях, выпускаю штогод па некалькі артыкулаў, ствараючы спектр развіцця беларускай літаратуры, то вось гэтую работу – у мяне застаецца адчуванне – у Мінску не заўважаюць. Надрукаваны артыкулы пра Арсенневу, Купалу, Стральцова, Багдановіча, Федарэнку… Але Беларусь нібыта не мае ў гэтым патрэбы. Бо насамрэч, як кажа Сяргей Главюк [кіраўнік Міжнароднага фестывалю славянскіх паэтаў «Поющие письмена», укладальнік шматлікіх міжнародных анталогій, у тым ліку беларускай літаратуры, што выйшлі ў Расіі – В.К.], я – галоўны спецыяліст па беларускай літаратуры ў Маскве…

В.К.: І нават Вы не адчуваеце запатрабаванасць у тым, што робіце, з беларускага боку…

Л.Т.: Я гэта раблю. Мне нейкую грамату даў саюз Чаргінца за нібыта ўмацаванне сувязяў. Дык яны гэтую грамату нібыта аформілі – але мне пра яе нават не паведамілі. Разумееце? Толькі праз год-паўтара ў мяне была пераатэстацыя – і я выпадкова пра гэта дазналася. І тады яны прапанавалі мне яе неяк перадаслаць. І смех, і грэх.

В.К.: Прынята лічыць, што той прафесійны літаратар, хто жыве і забяспечваецца з пісьменства. Ці Вы жывяце з літаратуры?

Л.Т.: Як навуковец я заўжды працавала. Яшчэ ў беларускай Акадэміі навук, да таго, як там аб’ядналі інстытуты мовы, літаратуры… А яшчэ і фальклор, і цэнтр па вывучэнні беларускай песні. Але як толькі з’ехала – у той год і аб’ядналі. У мяне былі радкі «Оставила дом свой – и сразу / там с крыши посыпались вазы…» Так і адбылося. Шкада, дарэчы, што беларуская НАН не супрацоўнічае з маскоўскім нашым інстытуам. Што няма адной прасторы дзейнасці. Але з БДУ супрацоўнічаю. За свой кошт езджу.

В.К.: А кім дакладна Вы працуеце, як называецца Вашая пасада?

Л.Т.: Старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута сусветнай літаратуры аддзела Літаратуры народаў Расіі і СНД, галоўны спецыяліст па беларускай літаратуры ў Расійскай акадэміі навук. Я абсалютна не адчуваю зваротнай сувязі з Беларуссю.

В.К.: Спадзяюся, пасля публікацыі нашай гутаркі гэтая сувязь станецца больш адчувальнай для Вас. І старэйшыя калегі – успомняць, азавуцца. І ўсімі граматамі, што Вас вартыя, – уганаруюць. А цяпер і мы, маладзейшае пакаленне, ведаем – Вы ёсць і што Вы робіце. Шчыры дзякуй Вам, наша спадарыня Люба!

Масква – Мінск

Фота Марыны ВЕСЯЛУХІ Дзеяслоў № 78, 2015

14.11.2015
версия для печати
<< Вернуться Назад
Архив - новости проекта
03.12.2021
28.10.2021
20.04.2021
19.04.2021
16.03.2021
16.10.2020
04.10.2020
28.04.2020
26.11.2019
22.11.2019
09.09.2019
23.06.2019
06.06.2019
01.05.2019
17.04.2019
11.04.2019
01.04.2019
22.03.2019
25.02.2019
23.12.2018
10.12.2018
31.10.2018
27.09.2018
24.09.2018
03.07.2018
11.06.2018
26.05.2018
25.01.2018
25.12.2017
01.11.2017
26.10.2017
18.10.2017
08.10.2017
21.06.2017
17.05.2017
04.05.2017
01.04.2017
31.03.2017
02.01.2017
28.12.2016
15.12.2016
08.12.2016
21.11.2016
20.11.2016
10.11.2016
04.11.2016
28/09/2016
04.07.2016
12.06.2016
20.03.2016
15.03.2016
21.12.2015
25.11.2015
15.11.2015
14.11.2015
27.10.2015
14.10.2015
13.10.2015
18.09.2015
18.09.2015
05.09.2015
04.09.2015
20.08.2015
13.08.2015
12/08/2015
22.07.2015
26.05.2015
07.05.2015
04.05.5015
14.04.2015
20.03.2015
06.03.2015
03.03.2015
23.02.2015
25.01.2015
13.01.2015
13.12.2014
10.12.2014
09.12.2014
05.12.2014
02.11.2014
28.11.2014
23.09.2014
08.0902014
03.09.2014
02.09.2014
04/07/2014
24.06.2014
19.06.2014
15.06.2014
01.06.2014
27.05.2014
22.04.2014
10.04.2014
01.04.2014
18.03.2014
05.03.2014
15.02.2014
12.01.2014
12.01.2014
24.12.2013
20.12.2013
19.12.2013
16.12.2013
13.12.2013
05.12.2013
29.11.2013
16.11.2013
14.11.2013
13.11.2013
11.11.2013
01.11.2013
18.10.2013
12.10.2013
29/09/2013
15.09.2013
08.07.2013
01.07.2013
12.06.2013
05.06.2013
28.05.2013
26.05.2013
21.05.2013
29.04.2013
17.04.2013
02.04.2013
29.03.2013
23.03.2013
19.03.2013
19.03.2013
19.03.2013
14.03.2013
11.03.3013
18.02.2013
07.02.2013
30.01.2013
27.01.2013
17.01.2013
14.01.2012
13.01.2013
19.12.2012
11.12.2012
26.11.2012
14.11.2012
09.11.2012
30/10/2012
24.10.2012
24.10.2012
24.10.2012
23.10.2012
15.10.2012
01.10.2012
24.09.2012
24.09.2012
20.09.2012
12.09.2012
15082012
27.07.2012
10.07.2012
07.07.2012
01.07.2012
27.06.2012
26.04.2012
26.04.2012
13.04.2012
10.04.2012
21.03/2012
20.03.2012
11.03.2012
15.02.2012
09.02.2012
08.02.2012
30.01.2012
24.01.2012
18.01.2012
12.01.2012
12.12.2011
01.12.2011
02.11.2011
28.10.2011
05.10.2011
29.09.2011
21.09.2011
08.09.2011
05.09.2011
31.08.2011
31.08.2011
27.07.2011
18.06.2011
09.06.2011
07.06.2011
18.05.2011
28.04.2011
27.04.2011
19.04.2011
12.04.2011
10.04.2011
05.04.2011
04.04.2011
13.03.2011
11.03.2011
03.03.2011
17.02.2011
16.02.2011
20.12.2010
01.12.2010
26.11.2010
20.11.2010
19.11.2010
16.11.2010
12.11.10
11.11.2010
05.11.2010
01.11.2010
29.10.2010
25.10.2010
12.10.2010
17.09.2010
14.09.2010
14.09.2010
14.09.2010
03.09.2010
03.09.2010
24.08.2010
24.08.2010
23.08.2010
17.08.2010
26.07.2010
09.07.2010
19.06.2010
18.06.2010
10.06.2010
31.05.2010
11.05.2010
29.03.2010
29.03.2010
27.03.2010
19.03.2010
17.03.2010
02.03.2010
09.02.2010
29.01.2010
14.01.2010
23.11.2009
06.11.2009
02.10.2009
04.09.2009
02.09.2009
29.08.2009
27.08.2009
06.08.2009
03.08.2009
24.07.2009
06.07.2009
23.06.2009
05.06.2009
30.05.2009
28.05.09
28.05.2009
28.05.2009
14.05.2009
03.05.2009
24.04.2009
17.04.2009
17.04.2009
07.04.2009
03.04.2009
21.01.2009
26.12.2008
17.10.2008
14.10.2008
11.09.2008
09.09.2008
01.07.2008
23.06.2008
21.05.2008
18.04.2008
25.03.2008
18.02.2008
10.02.2008
26.12.2007
19.12.2007
13.12.2007
03.12.2007
14.11.2007
23.10.2007
15.10.2007
03.10.2007
27.09.2007
24.09.2007
13.09.2007
13.07.2007
07.05.2007
26.04.2007
09.04.2007
03.04.2007
24.02.2007
23.01.2007
19.01.2007
07.01.2007
10.12.2006
29.11.2006
01.10.2006
>> Весь архив